Herdenking 4 mei

Vandaag konden we als vanouds samen stil staan bij de gevallenen van de Tweede Wereldoorlog en alle mensen die als gevolg van oorlog en vredesmissies zijn omgekomen. De herdenking vond plaats bij het Vrijheidsmonument op het Plantsoen.

Hieronder kunt u de toespraak van burgemeester Roland van Benthem teruglezen. Op deze pagina vindt u meer informatie over 4 en 5 mei.

In het voorjaar van 2020 was de hoopvolle verwachting dat de coronacrisis ons nader tot elkaar zou brengen, maar dat blijkt bijna twee jaar later maar deels waar. De pandemie heeft ook juist maatschappelijke problemen en tegenstellingen aan de oppervlakte gebracht, en getoond dat onze vrijheden soms haaks op elkaar lijken te staan – persoonlijke zeggenschap en het collectieve belang lijken niet altijd verenigbaar. De komende tijd kunnen we elkaar hopelijk weer meer ontmoeten. Maar het feit dat we weer bijeen mogen komen, betekent niet automatisch dat we ons ook verbonden voelen. Vrijheid in verbondenheid is het jaarthema van de herdenking van 2022. 

Volgens filosoof Spinoza wil vrij zijn niet zozeer zeggen dat je zonder regels leeft, of onder zo weinig mogelijk regels – maar wel dat je controle hebt over de manier waarop die regels gemaakt worden. Vrijheid is dan ook alleen mogelijk in een democratische staat, waar alle burgers een gelijke inbreng hebben bij het maken van de wetten. In een democratie, zo stelt Spinoza, blijft iedere burger even vrij als hij of zij zou zijn in de ‘natuurtoestand’ – de situatie waarin mensen verkeren als er helemaal geen staat of overheid zou zijn.

De bezetting door het dictatoriale naziregime maakte op extreme wijze duidelijk welke gevolgen de afbraak van de democratische vrijheid kan hebben. De capitulatie van Duitsland gaf Nederland haar vrijheid terug – niet in de zin dat de naoorlogse overheid uit het leven van haar burgers verdween, maar wél omdat door het herstel van de democratie in 1945 gewone burgers opnieuw controle kregen over de manier waarop ze bestuurd werden. Laten we deze gelegenheid vandaag, 77 jaar later, gebruiken om het belang van de democratie te onderstrepen, en om na te denken over manieren waarop we die verder kunnen verdiepen en aanscherpen. Dat – en niet de dictatuur van het eigenbelang – is de vrijheid die het waard is om te verdedigen. Onze democratie komt met een verantwoordelijkheid om de grote verscheidenheid van meningen met elkaar te verzoenen. 

Vandaag herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.  We doen dat bij het Vrijheidsmonument hier in Eemnes waar spelende kinderen de vrijheid verbeelden en waar op de plaquette de namen staan van hen die omkwamen in Eemnes of afkomstig zijn uit Eemnes. Een monument voor de vrijheid om na te denken over vrijheid.

Wat betekent vrijheid voor jou? Hoe meer je erover nadenkt, hoe meer kanten je aan vrijheid ontdekt. Vrij ben je als je mag denken en geloven wat je wilt. Als je jezelf mag zijn, nieuwe dingen mag leren en de kans krijgt om te doen wat jij belangrijk vindt. Als je niet bang hoeft te zijn dat anderen die sterker zijn je zomaar kwaad doen. Als je geen honger hoeft te hebben en een plek hebt waar je je thuis kunt voelen. Vrijheid kun je niet zien en niet vastpakken. Maar toch is vrijheid het mooiste dat we samen hebben. Stel je eens voor dat we niet vrij zouden zijn! Zoals in de Tweede Wereldoorlog, toen honderdduizenden Nederlanders omkwamen door geweld of door gebrek aan eten en zorg. Uitgesloten, vervolgd en vermoord was het lot van de 140.000 Joden in  Nederland, waarvan de rechten stap voor stap werden afgepakt. Ook Sinti en Roma werden door de nazi’s uitgesloten, vervolgd en vermoord. Elk jaar op 4 mei staan we stil bij hoe verschrikkelijk oorlog is en denken we aan de slachtoffers en aan de mensen die in verzet durfden te komen tegen onrecht en onderdrukking. 

De Tweede Wereldoorlog wordt voor ons een steeds minder bekend en doorleefd deel van onze geschiedenis. Maar door het blijvend en indringend delen van de verhalen daarover, verhalen die we nooit mogen vergeten, krijgen ook nieuwe generaties de kans om zich in 4 en 5 mei te herkennen. Want wat een oorlog echt is, zien we nu dagelijks in Oekraïne. Een land dat wordt vernietigd, kapotgeschoten, geplunderd en platgebombardeerd. Poetin’s oorlog ingegeven door… door.., ja door wat eigenlijk? De honger naar macht? Of geloven ze in het Kremlin inmiddels hun eigen nepnieuws? Is het gekrenkte nationale trots en de illusie van het herstel van een oud wereldrijk? Er is geen enkel argument of rechtvaardiging te vinden om de lafhartige aanval te verdedigen op een volk, op een land, dat alleen maar de ambitie heeft gezamenlijk te bouwen aan een vrij en welvarend land. De strijd die in Oekraïne wordt gestreden voor hun land, hun vrijheid, is bewonderenswaardig, moedig en daar past alleen diep respect. Maar laten we bidden en hopen dat die oorlog snel stopt en niet om de verkeerde reden, een Russische overwinning. Slava Ukraini 

Onze Herdenking vandaag is een uiting van de waarden die we na die Tweede Wereldoorlog steeds meer zijn gaan zien als universele waarden belichaamd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948, die volgend jaar 75 jaar bestaat. Rechten die hun grondslag uiteindelijk vinden in de waarden van waardigheid, gelijkwaardigheid en de vrijheid van de menselijke persoon, van elke mens. Waarden die sinds de Tweede Wereldoorlog elke dag, ergens op deze wereld, onder druk staan of met voeten worden getreden. Juist daarom herdenken we. Uit de beelden die we zien van de oorlog in Oekraïne, of uit Afghanistan, Syrië, Yemen, Zuid-Soedan, Libië, Bosnië… en vult u elk conflict maar in, zien we dat de waardigheid en vrijheid voor veel mensen niet vanzelfsprekend is. Elke oorlog brengt zinloze vernietiging en verwoest eindeloos veel individuele levens. De toekomst, de dromen van eindeloos veel mannen, vrouwen en kinderen wordt vernietigd. 

Morgen op 5 mei, vieren we onze vrijheid. Al meer dan 77 jaar wonen wij in een vrij land. Die vrijheid is van jou en van mij van iedereen in Nederland. We delen onze vrijheid en dat betekent óók: rekening houden met de vrijheid van anderen. Zo blijven we samen vrij! 

De indringende en gezamenlijke twee minuten stilte die we, elke vierde mei ’s avonds om acht uur precies weer in acht nemen, zal altijd blijven. Het diepe waarom van die stilte is een zeker anker. Een stilte die ons in staat stelt te luisteren. In staat stelt na te denken. 

En ik weet zeker dat mijn gedachten – en ik vermoed die van velen met mij –  vanavond ook uit zijn gegaan naar de slachtoffers van oorlogsgeweld in Marioepol, Odesa, Charkiv, Kyjiv … Net zoals mijn gedachten en gebeden in die twee minuten in eerdere jaren ook uitgingen naar de (burger)slachtoffers die vielen in Aleppo, Kaboel, Sarajevo ….

Het in stand houden van onze vrijheid vergt dat we oog hebben voor onze medemens – ongeacht geslacht, huidskleur, achtergrond of geaardheid. We moeten ons uitspreken tegen intolerantie en haat. Want hoe kun je gelukkig zijn als jouw geluk ten koste gaat van het geluk van anderen? We kunnen alleen met elkaar samenleven als we een ander ook gunnen wat we voor ons zelf willen. Hoe kan een mens werkelijk vrij zijn als de ander dat niet is? Ware vrijheid verbindt. Maar waar ik het meest van overtuigd ben, is dat vrijheid niet gebouwd wordt op grote mooie woorden, maar tot stand komt door kleine concrete daden. Daden in ons eigen huis, onze eigen levens. Daden om conflicten – groot of klein – te voorkomen. Daden om onrecht, ongelijkheid en onderdrukking uit te bannen. Daden om je medemens te laten weten dat hij of zij telt – net als jijzelf. 

Laten we vanavond herdenken en laten we morgen en elke dag daarna de vrijheid vieren.