Toespraak - burgemeester Roland van Benthem

Hier leest u de toespraak van burgemeester Roland van Benthem. Hij spreekt deze woorden uit op 4 mei 2021 tijdens de herdenking.

Beste inwoners,

Herdenken doen we samen! Zo sloten we vorig jaar de herdenking van 75 jaar vrijheid af. Inmiddels zijn we een jaar verder en leven we in de grootste crisis sindsdien. Een corona-crisis met een wereldwijde impact.
De inperkingen van alledaagse en vanzelfsprekende vrijheden zijn ongekend. Het is een geheel nieuwe ervaring: verlaten winkelstraten, uitgestorven kantoren en gesloten cafés, de dringende oproep om thuis te blijven en – tot voor kort ondenkbaar – zelfs een avondklok. Nu er nog slechts enkelen in leven zijn die zich de Tweede Wereldoorlog vanuit eigen ervaring kunnen herinneren en het overgrote deel van de Nederlandse bevolking zelf nooit oorlog heeft gekend, is de huidige crisis de eerste grootschalige confrontatie met vrijheidsbeperking.

De herdenking in 2021 heeft dan ook als thema: “Het fundament van de vrijheid”. 

Als je Nederlanders vraagt naar wat ze een belangrijke waarde vinden, noemen ze het woord ‘vrijheid’ het vaakst. Wij zijn trots op onze vrijheid en zien het als een onlosmakelijk onderdeel van de Nederlandse identiteit. Maar wat betekent die vrijheid eigenlijk? Het begrip vrijheid kent veel verschillende invullingen. Vrijheid betekent ‘Kunnen gaan en staan waar je wilt’ en ‘Je eigen keuzes kunnen maken’. Het is ‘Jezelf kunnen zijn’, en ‘Vrij zijn om te doen en om te zeggen wat je wilt’, maar ook ‘niet beperkt worden’ of gewoon ‘met rust gelaten worden’. Al deze omschrijvingen behoren tot de definitie van vrijheid. Het gaat zowel om keuzevrijheid, om bewegingsvrijheid, als om de vrijheid van meningsuiting. Hoezeer we ook van mening verschillen: het begrip vrijheid én de discussie erover hoort bij onze traditie en onze cultuur. En dat is al eeuwenlang zo.
“Het doel van de staat is vrijheid”, zo schreef Nederlands beroemdste filosoof én vluchteling Baruch Spinoza. De staat, de politiek, is er voor om te garanderen dat burgers in veiligheid en vrijheid kunnen leven. De basis daarvoor ligt in onze wetten en een onafhankelijke rechter. Is die vrijheid onbegrensd? Nee, want de vrijheid van andere, aan ons gelijke, burgers mag niet in het gedrang komen. De veiligheid en de stabiliteit van de staat mogen ook niet op het spel komen te staan. Is vrijheid een constante? Nee, vrijheid vergt voortdurende bescherming en toetsing.

Deze crisis doet een sterk beroep op ons uithoudingsvermogen. De vrijheid die we als Nederlanders het sterkst verbinden met de Nederlandse cultuur, is echter ongedeerd: de vrijheid van meningsuiting. We kunnen vrijelijk informatie en opvattingen uitwisselen, elkaar en het beleid bekritiseren, nieuwe perspectieven aandragen. 
Zo lang deze vrijheid van spreken en denken gepaard gaat met de principiële gelijkheid van alle burgers, blijft het fundament van de vrije samenleving overeind. Dat is het cruciale verschil tussen deze crisis en een bezetting of een dictatuur en zet direct elke vergelijking in perspectief. De huidige beperkingen zijn moeilijk en pijnlijk, maar een vrije samenleving garandeert dat deze proportioneel en tijdelijk zijn en dat dit een uitzonderingstoestand is. De steunpilaren van de vrije samenleving staan fier overeind.
Bij een herdenking als deze is het belangrijk om te blijven luisteren naar de persoonlijke verhalen. Omdat ze ons leren hoe belangrijk het is om, onder welke omstandigheid dan ook, je hand uit te steken naar de ander. Je bent altijd in staat een keuze te maken. Terugdraaien kun je de tijd niet. Je kunt je wel wapenen tegen de ondermijning van een rechtsstaat en de ondermijning van de democratie. Door altijd kritisch na te denken, zelfstandige keuzes te maken en je niet te verschuilen achter het systeem.

Herdenken blijft belangrijk. De Tweede Wereldoorlog is onderdeel van onze nationale geschiedenis. De oorlog klinkt nog steeds door in veel families. De pijn en het verdriet worden soms bewust en vaak onbewust overgedragen op volgende generaties. Daarom is het zo belangrijk om de verhalen te kennen, om er lessen uit te kunnen trekken voor de toekomst. Ook om er van doordrongen te zijn dat het recht van minderheden moet worden beschermd. 
Op social media heersen de types met de grootste mond, op straat zijn er groepen die de overheid willen ondermijnen, die intimiderend gedrag vertonen. Als je een grote mond hebt, word je gehoord. Voor je het weet hebben die radicale figuren een grote groep achter zich aan. Nederland is een heel vrijgevochten land, misschien wel te. Alles moet kunnen. We zijn te gewend geraakt aan ons verwende bestaan. Als het even tegenzit, worden we boos. Veel mensen zien niet meer in dat het vrij uitzonderlijk is dat we al zo lang in vrede leven. Ik heb geen oorlog meegemaakt, maar ik ben wel opgegroeid in het besef dat het bijzonder is om in vrede te leven.
Herdenkingen zijn er ook om te verbinden. Ieder mens heeft zo zijn tekortkomingen en het mogen tonen van die kwetsbaarheden is van onschatbare waarde. Ook dat is vrijheid. Dat je de vrijheid hebt om jezelf te zijn. Blijf vrijheid en democratie waarderen. Het is niet vanzelfsprekend.
De pijlers van de naoorlogse wereldorde waren altijd: mensenrechten, universaliteit en wereldvrede. Op dit moment zijn veel leiders een andere mening toegedaan. In Europa speelt het ouderwetse nationalisme, net als xenofobie, antisemitisme, racisme. Het broeit. Het is aan ons om waakzaam te zijn. Hopelijk zijn er genoeg mensen die het moeilijke, maar verstandige durven doen. Ik geloof dat hoop letterlijk doet leven. Ik wens u een rotsvast geloof in onze vrije samenleving toe, hoop op een toekomst met gelijke kansen voor alle mensen en vooral veel liefde voor elkaar. Dat is het fundament waarop onze vrijheid is gebouwd.

Roland van Benthem,
Burgemeester