4 en 5 mei: Herdenken en vieren

Ieder jaar wordt door het Nationaal Comité 4 en 5 mei een Jaarthema centraal gesteld bij de verschillende herdenkingen. Onder het motto “Vrijheid deel je met elkaar” is het thema van het jaar 2025: 80 jaar vrijheid. Burgemeester Roland van Benthem vertelt in deze column over 80 jaar vrijheid en waarom het belangrijk is om stil te staan bij herdenken en de vrijheid die we samen delen.

Dit jaar vieren we dat de Tweede Wereldoorlog 80 jaar geleden ten einde kwam. Door het hele land staan we erbij stil dat Nederland, dankzij de inzet van militairen van de geallieerde landen, en met hulp van het verzet, werd bevrijd. We herdenken de slachtoffers die daarbij vielen. Het gaat hier immers over oorlog, geweld, onrechtvaardige behandeling, discriminatie, onderdrukking en moord. De verhalen over de oorlog, klein en groot, zijn belangrijk. Achter oorlogsmonumenten schuilen grote verhalen. Verhalen van jonge mensen die hun leven opofferden voor onze vrijheid. Verhalen over geweld, terreur en onrecht. Maar ook van broederschap en moed. Die verhalen geven ons steeds weer een indringende opdracht mee om te waken waar onrechtvaardigheid en extremisme opduiken.

Het is belangrijk om ook onze kinderen, kleinkinderen, neefjes en nichtjes te laten zien hoe het toen was en wat oorlog betekent. Bijvoorbeeld met de borden die staan op de plekken waar 2 bommenwerpers neerstortten, gebeurtenissen die in ons Eemnes plaatsvonden. Blijf er eens bij stil staan en lees het verhaal, praat erover. Want voor de jeugd – en ja ook voor mij – is vrede, de vrijheid, zo vanzelfsprekend. Maar dat is het natuurlijk niet. Ineens kun je het kwijt zijn. De groepen 7 en 8 van de basisscholen in Eemnes hebben dit jaar een bezoek gebracht aan Kamp Amersfoort. In dit langst operationele concentratiekamp van Nederland heerste een mensonterend regime van honger, mishandeling, dwangarbeid en executies. In totaal hebben circa 47.000 mensen gevangen gezeten in Kamp Amersfoort en werden de meesten doorgestuurd naar andere kampen, waarvan velen niet terugkeerden. Het is moeilijk voor te stellen zo dichtbij, op ongeveer 20 kilometer afstand van Eemnes een afschuwelijk concentratiekamp zat. Oorlog maak je zo een beetje tastbaar, voelbaar.

Herdenken is ook nadenken. Dat was het altijd, maar zal, kan en moet het steeds meer worden. We herdenken en vieren nu 80 jaar bevrijding en vrijheid, op weg naar 100 jaar… Op het kantelmoment in de geschiedenis waar wij nu lijken te staan, is het belangrijk te beseffen dat wij een nieuwe generatie verantwoordelijk moeten gaan maken voor het doorzetten en opnieuw vormgeven van de traditie van herdenken en vieren. Juist in een tijd waarin er in onze samenleving van alles, en van alles tegelijk, onder spanning staat. In een tijd waarin het wereldbeeld echt aan het kantelen is, letterlijk, en dan niet alleen naar een nieuwe generatie, maar naar een heel nieuw soort wereldbeeld. Vrijheid is uiterst kwetsbaar en kan zo uit je handen glippen. Kijk naar Oekraïne, zomaar, in één split-second van democratie naar oorlogsgebied. We hebben een gefragmenteerde wereldorde, waar de Russische agressor rammelt aan de poorten van EU. Daarnaast een andere Amerikaanse opstelling waarin de VS zich van Europa lijken af te keren. We zijn in roerige tijden beland.

Oorlog en geweld is de meest ingrijpende bedreiging van vrijheid, we zien het ook nu dagelijks om ons heen, in Oekraïne, maar ook in Gaza, in Afrika en tot voor kort ook in Syrië. Opeens word je bedreigd in de kern van je bestaan. Opeens is het onzeker geworden of je morgen nog leeft – en dat geldt ook voor je ouders, je kinderen, je vrienden. Een groter gevoel van onvrijheid en onveiligheid is er niet. Nederland heeft sinds de Tweede Wereldoorlog deelgenomen aan vele vredesmissies om elders vrede te brengen, soms succesvol, soms tijdelijk en soms ook niet. Ook de inzet van hen die zijn uitgezonden herdenken we vandaag en we staan stil bij allen – burgers of militairen – die zijn omgekomen of vermoord niet alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar ook in de onafhankelijkheidsoorlog in Indonesië, als in oorlogssituaties en bij vredesoperaties waar ook ter wereld. En fijn dat onze lokale veteranen en militairen vandaag weer aanwezig zijn.

De littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet zijn 80 jaar later nog steeds zichtbaar. Heel direct in families die dierbaren hebben verloren die zijn vermoord tijdens de Holocaust of zijn omgekomen door het oorlogsgeweld in Nederland en Nederlands-Indië. De opening van de archieven over de onderzoeken naar collaboratie roept na 80 jaar nog veel emoties op. Maar ook breder werkt de Tweede Wereldoorlog door, zoals in de manier waarop we naar de wereld kijken. De periode na de Tweede Wereldoorlog stond in het teken van het optimisme over de toekomst, nieuwe technologie, de succesvolle wederopbouw van Nederland, niet alleen materieel met woningen en industrie, maar ook de wederopbouw van een democratie, van een rechtsstaat, ons poldermodel. We herdenken vandaag opdat de offers die zijn gebracht niet voor niets zijn geweest. We danken er onze naoorlogse welvaart aan. We danken er onze vrijheid aan. We danken er onze open, vrije, democratische rechtstaat aan. En we danken er onze persoonlijke, individuele vrijheid aan, de vrijheid om jezelf te zijn, om je talenten te ontplooien, je eigen keuzes te maken. En we moeten beseffen dat het uitschakelen van democratie en rechtsstaat weer kan gebeuren, zeker als we de voorbeelden in andere landen zien (Hongarije, Servië, Turkije). 

Alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, kan een samenleving goed functioneren. Daarom vieren we met 80 jaar vrijheid ook dat wij in een democratie leven. Een land waar iedereen mag meedenken en meebeslissen en dat vraagt van een ieder om daar verantwoordelijkheid voor te nemen. Want hebben we vrijheid niet wat al te vanzelfsprekend gevonden. Zijn we niet een beetje te makkelijk gaan denken over het begrip vrijheid? Vrijheid vooral als mijn vrijheid. Vrijheid gaat over individuele vrijheid, maar ook over de vrijheid van de ander. Want vrijheid vraagt om die samen te beleven en te delen. Onze rechtsstaat is niet iets vanzelfsprekends en is ook geen ingewikkelde hindernis als we iets voor elkaar willen krijgen. De bedoeling van vrijheid is dat je haar samen maakt. Vrijheid als een werkwoord. Echte en duurzame vrijheid is waar je samen aan werkt, wat je samen verdedigt, wat je samen ontwikkelt. Daar gaat het om, maar dat veronderstelt een samenleving die veerkrachtig is. Een respectvolle omgang met elkaar, verbinding zoeken met de ander, met name ook mensen die niet direct tot mijn eigen bubbel horen. Want als we zo doorgaan, dan zit de vijand misschien niet eens aan de grens, dan zit hij gewoon in onze eigen samenleving. Omdat we niet meer in staat zijn op een fatsoenlijke manier met elkaar om te gaan. Waar we verschillen uitvergroten, de polarisatie toeneemt. Steeds vaker ervaren we tegenpolen. Goed versus fout. Winnaar versus verliezers. Voor of tegen de EU, voor of tegen klimaatbeleid, voor of tegen vluchtelingen. Het risico wordt steeds groter dat we in een ‘wij versus zij’- samenleving terechtkomen. Laten wij proberen juist met elkaar in gesprek te blijven en bruggen te slaan, vanuit de overtuiging dat dit meer oplevert dan tegenover elkaar te blijven staan. 

Dit jaar is een extra bijzonder jaar: we vieren dat de Tweede Wereldoorlog 80 jaar geleden ten einde kwam, en we herdenken de slachtoffers die daarbij vielen. Wij kregen in 1945 onze vrijheid terug, maar op veel plaatsen in de wereld wordt tot op de dag van vandaag oorlog gevoerd. Vrijheid is nooit af: we moeten er dagelijks aan werken om de ander de ruimte te geven zichzelf te zijn en we moeten onze democratie bewaken. Overbruggen we de tegenstellingen in onze samenleving? Domineert de haat en onverdraagzaamheid, of blijven we in staat elkaar met respect en soms vergiffenis te bejegenen. De verschrikkingen uit de Tweede Wereldoorlog en de inzet van hen die hun leven hebben gegeven voor onze vrijheid geeft ons de opdracht om elkaar te blijven begrijpen en vertrouwen. Ook als het ongemakkelijk voelt. Op die manier blijft Nederland een vrij en tolerant land. Daarom vieren we vrijheid niet alleen, maar samen. Want vrijheid deel je met elkaar. 

Samen op weg, op weg naar een voortdurende en duurzame vrijheid. We blijven werken aan de democratische rechtstaat met respect en rechten voor alle burgers. Vrijheid is niet alleen een recht, maar het brengt ook verantwoordelijkheden met zich mee: voor onszelf, voor de ander en voor het samen in stand houden van ons Eemnes en ons Nederland. Elkaar daarin vinden en elkaar niet kwijtraken, solidair en rechtvaardig zijn, en daar ook wat voor over te hebben, is binnen het huidige (wereld)politieke klimaat belangrijker dan ooit. Wat ik zou willen meegeven aan u: sta schouder aan schouder met elkaar om zo samen de tegenstellingen die er tussen ons bestaan te overbruggen, afstanden te dichten en onze kennis van de geschiedenis te benutten om onwetendheid en onverschilligheid tegen te gaan. Oordeel niet te snel naar anderen. De vrijheid is van ons samen, niemand heeft daar meer recht op dan een ander, en we hebben er samen voor te zorgen. 

Dank u wel.